కారే రాజులు? రాజ్యముల్ గలుగవే? ప్రతి పదార్థం

 .

కారే రాజులు? రాజ్యముల్ గలుగవే? గర్వోన్నతిం బొందరే?

             వారేరీ సిరిమూటఁగట్టుకొని పోవం జాలిరే? భూమిపైఁ 

             బేరైనం గలదే? శిబిప్రముఖులుం బ్రీతిన్ యశః కాములై 

             యీరే కోర్కులు? వారలన్ మఱచిరే యి క్కాలమున్? భార్గవా!

        భర్గుని కమారుడైన శుక్రాచార్యా! పూర్వం కూడ ఎందరో రాజులు ఉన్నారు కదా. వారికి రాజ్యాలు ఉన్నాయి కదా. వాళ్ళు ఎంతో అహంకారంతో ఎంతో విర్రవీగినవారే కదా. కాని వా రెవరు సంపదలు మూటగట్టుకొని పోలేదు కదా. కనీసం ప్రపంచంలో వారి పేరైనా మిగిలి లేదు కదా. శిబి చక్రవర్తివంటి వారు కీర్తికోసం సంతోషంగా అడిగినవారి కోరికలు తీర్చారు కదా. వారిని ఈ నాటికీ లోకం మరువలేదు కదా.  

       వామనునికి దానం ఇవ్వద్దు అన్న శుక్రాచార్యులకు సమాధానం చెప్పే సందర్భంలో బలి చక్రవర్తిచే పోతన పలికించిన జగత్రసిద్ధ మైన పద్య మిది. 

            భార్గవా= భృగు వంశ వారసుడా! ఓ శుక్రాచార్యా! (భార్గవుడు - భృగువు పుత్రుడు, శుక్రుడు).

            రాజులు = రాజులు

కారే = అయ్యారు కదా

            రాజ్యముల్ = రాజ్యములు

గలుగవే - కలుగవే = కలిగి ఉన్నారు కదా!

గర్వ+ఉన్నతిన్+పొందరు+ఏ

గర్వ = అహంకారముతో

ఉన్నతిన్ = విర్రవీగుటను 

పొందరే = పొందియున్నారు

వారేరీ - వారు = వాళ్ళందరు 

ఏరి = ఎక్కడ ఉన్నారు?

సిరి - సిరిని = సంపదలను 

మూటఁగట్టుకొని - మూటగట్టుకొని = కూడగొట్టుకొని

పోవంజాలిరే = తీసుకెళ్ళగలిగిరా, లేదు 

భూమిపైన్ + పేరైనన్ + కలదే 

భూమి = నేలపైన 

పేరైనన్ = కనీసము పేరైన

కలదే = ఉన్నదా, లేదు

శిబిప్రముఖులుంబ్రీతిన్ - శిబి = శిబిచక్రవర్తి

ప్రముఖులున్ = మొదలగువారు

ప్రీతిన్ = కోరి

యశఃకాములై – 

యశః = కీర్తి

కాములు = కోరువారు

ఐ = అయ్యి

యీరే-ఈరే = ఇవ్వలేదా 

కోర్కులు = కోరెవారి కోరికలు  

వారలన్ = వారిని

యిక్కాలమున్ - ఈ = ఇప్పటి; 

కాలమున్ = కాలమునందును; 

మఱచిరే = మరచిపోయారా, లేదు; 

నిరయంబైన, నిబంధమైన, ధరణీ నిర్మూలనంబైన, దు

           

 ర్మరణంబైనఁ, గులాంతమైన నిజమున్ రానిమ్ము; కానిమ్ము పో;

            

హరుఁ డైనన్, హరి యైన, నీరజభవుం డభ్యాగతుం డైన నౌఁ;

           

దిరుగన్ నేరదు నాదు జిహ్వ; వినుమా; ధీవర్య! వే యేటికిన్?

          వామనుడు దానం పట్ట బోతున్నాడు. శుక్రాచార్యుల వారు వారించారు. బలి చక్రవర్తి తన నిర్ణయం చెప్తున్నాడు. ఇక్కడ చూడండి మన సహజ కవి పోతనామాత్యుల వారి కవితా ఝరి వడి.

          మిగతావి అన్నీ అనవసరమయ్య! నే బంధింప బడటం కాని, నాకు దుర్మరణం కలగటం కాని, నాకు నరకం దాపురించటం కాని, నా కులమే నాశనం కావటం కాని, భూమండలం బద్దలవటం కాని, నిజంగానే వస్తే రానియ్యి; జరుగుతే జరగనీ; ఏమైనా సరే నేను మాత్రం అబద్దమాడ లేను. దానం పట్టడానికి వచ్చిన వాడు సాక్షాత్తు ఆ పరమ శివుడే అయినా, ఆ విష్ణుమూర్తే అయినా, ఆ బ్రహ్మదేవుడే అయినా సరే నా నాలుకకి ఆడిన మాట తప్పటం రాదు. పరమ విఙ్ఞాన స్వరూప శుక్రాచార్య! నా నిర్ణయం విన వయ్య!

        నిరయం బైన - నిరయంబు = నరకము దాపురించినది; ఐనన్ = అయిన సరే; నిబంధ మైన - నిబంధము = కట్టివేయబడుట; ఐనన్ = జరిగిన సరే; ధరణీ నిర్మూలనం బైన - ధరణీ = రాజ్యము; నిర్మూలనంబు = నాశనము; ఐనన్ = అయినా సరే; దుర్మరణం బైనఁ గులాంత మైన - దుర్మరణంబు = దుర్మరణము; ఐనన్ = సంబవించిన సరే; కుల = వంశము; అంతము = నాశనము; ఐనన్ = జరిగిన సరే; నిజమున్ = సత్యమునే; రానిమ్ము = ఒప్పుకొనెదను; కానిమ్ము పో - కానిమ్ము = జరిగెడిది జరగ నిమ్ము; పో = భయం లేదు; హరుఁ డైనన్ - హరుడు = శివుడు; ఐనన్ = అయినా; హరి యైన - హరి = విష్ణువు; ఐనన్ = అయినా; నీరజభవుం డభ్యాగతుం డైన నౌఁ దిరుగన్ - నీరజభవుండు = బ్రహ్మదేవు డయినా; అభ్యాగతుండు = అతిథిగా వచ్చినవాడు; ఐనన్ = అయిన; ఔ = సరే; తిరుగన్ = వెనుతిరుగుట; నేరదు = చేయ లేదు; నాదు = నా యొక్క; జిహ్వ = నాలుక; వినుమా = వినుము; ధీవర్య = విఙ్ఞాని; వేయేటికిన్ = పలు మాటలు దేనికి.

https://pratibha.eenadu.net/tenth/lesson/telugu-medium/education/2-32-4-218-481-808-571-7976-20040013793